Στο άρθρο αυτό θα βρεις χρήσιμες πληροφορίες για τη σήμανση με ετικέτες προϊόντων διατροφής που παράγεις ή εμπορεύεσαι όπως, λάδι, μέλι, κρασί, ελιές, μαρμελάδες, γλυκά, αρτοποιήματα, ξηροί καρποί, παστά, αποξηραμένα, καρυκεύματα, αρτύματα, σάλτσες κ.ά. Λάβε υπόψη ότι το άρθρο αυτό, αν και μοιάζει μεγάλο, παρέχει μόνο γενικές πληροφορίες και δεν υποκαθιστά με κανένα τρόπο την εξαιρετικά σύνθετη και εκτενή νομοθεσία για τη συσκευασία των τροφίμων.
Η συσκευασία
Η παραγωγή και διάθεση προϊόντων διατροφής για πώληση διέπεται από κανόνες που ορίζει η νομοθεσία, με σκοπό την προστασία του καταναλωτή. Τα προϊόντα πρέπει να είναι συσκευασμένα με ασφαλή υλικά ώστε κατά την μεταφορά και την πώληση, να διατηρούνται σε άριστη κατάσταση μέχρι τη χρήση και μέχρι την ημερομηνία λήξης ή ελάχιστης διατηρησιμότητας. Η συσκευασία μπορεί να είναι κατασκευασμένη από διάφορα υλικά, όπως χαρτί, πλαστικό, μέταλλο, ξύλο, γυαλί, κεραμικό, πέτρα, ύφασμα ή σύνθετα υλικά. Όλες αυτές οι συσκευασίες πρέπει φέρουν υποχρεωτικά πάνω τους ενδείξεις απαραίτητες για την πώληση, τη διατήρηση, την ασφάλεια και τη μεταφορά του προϊόντος. Οι ενδείξεις είναι αποτυπωμένες πάνω στους περιέκτες (κουτί, φιάλη, βάζο, δοχείο, σακούλα κ.λπ.) είτε με αυτοκόλλητες ή κρεμαστές ετικέτες, είτε με απευθείας εκτύπωση πάνω στον περιέκτη.
Η νομοθεσία
Εφόσον ένα συσκευασμένο προϊόν διατροφής πρόκειται να κυκλοφορήσει στην αγορά, θα πρέπει να λάβεις υπόψη ότι υπάρχει νομοθεσία για κάθε είδος προϊόντος, η τήρηση της οποίας ελέγχεται από τις αρμόδιες υπηρεσίες, όπως ο Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ). Η νομοθεσία αυτή είναι εξαιρετικά εκτενής και υπόκειται σε συχνές αλλαγές ώστε δεν υπάρχει νόημα να αναφερθεί εδώ, ωστόσο είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε ότι στο μεγαλύτερό μέρος της πρόκειται για Κανονισμούς και Οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο τέλος του άρθρου θα βρεις μερικές παραπομπές που προσπαθούμε να διατηρήσουμε ενημερωμένες. Η αντιγραφή των ενδείξεων από άλλα ομοειδή προϊόντα που ήδη κυκλοφορούν στο εμπόριο είναι ένας τρόπος να ξεκινήσεις για να φτιάξεις μια συσκευασία αλλά δεν είναι ασφαλής αφού τα λάθη και οι παραλείψεις στις ετικέτες που κυκλοφορούν είναι συχνό φαινόμενο.
Ο συσκευαστής
Οι παραγωγοί και έμποροι συσκευασμένων ειδών διατροφής θα πρέπει, είτε να διαθέτουν αδειοδοτημένο συσκευαστήριο, είτε να απευθύνονται σε αδειοδοτημένα συσκευαστήρια τρίτων. Για τα περισσότερα προϊόντα είναι υποχρεωτική η αναγραφή του αναγνωριστικού κωδικού του συσκευαστηρίου πάνω στην ετικέτα. Σε κάποιες περιπτώσεις όπως στα προϊόντα ΠΟΠ είναι υποχρεωτική και η αναγραφή και των στοιχείων επικοινωνίας του συσκευαστή.
Γλώσσα της συσκευασίας
Ισχύει ο γενικός κανόνας πρέπει να αναγράφονται όλες οι υποχρεωτικές πληροφορίες στις γλώσσες της χώρας στην οποία πωλείται το προϊόν. Στην Ελλάδα είναι υποχρεωτική η ελληνική γλώσσα. Στη Γερμανία η γερμανική. Στο Βέλγιο η γαλλική και η φλαμανδική κ.λπ. Αν για κάποιο λόγο θέλεις να φτιάξεις μια πολύγλωσση συσκευασία, π.χ. για εξαγωγή ή για την τουριστική αγορά, λάβε υπόψη σου ότι πρέπει να αναγράφονται όλες οι υποχρεωτικές ενδείξεις σε όλες τις γλώσσες που θα προσθέσεις.
Μεγέθη γραμμάτων
Υπάρχουν σαφείς κανόνες για το μέγεθος και την ευκρίνεια των γραμμάτων επί της συσκευασίας. Για παράδειγμα, κανένα κείμενο δεν πρέπει να έχει ύψος πεζού χαρακτήρα μικρότερο των 1,2 χιλιοστών.
Οι πληροφορίες που αναγράφονται στις συσκευασίες οι οποίες προορίζονται για αγορές που είναι εναρμονισμένες με τη νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι οι εξής:
Α. Υποχρεωτικές πληροφορίες:
Το όνομα του προϊόντος
Δηλαδή το «brand name» με το οποίο πωλείται. Brand name είναι η ονομασία του προϊόντος (δες περισσότερα εδώ). Η ονομασία αυτή, σύμφωνα με τη σχετική νομοθεσία, πρέπει να μην χρησιμοποιείται από άλλο ανταγωνιστικό ή παρόμοιο προϊόν, να μην είναι επίθετο ποιότητας όπως «καλό», να μην είναι τοπωνύμιο κ.ά.. Για περισσότερη βοήθεια μπορείς να ανατρέξεις στο άρθρο «Πως να επιλέξεις ένα καλό όνομα για το προϊόν σου».
Η ονομασία δεν είναι υποχρεωτικό να είναι κατοχυρωμένη αλλά αν νομίζεις ότι έχεις μια μοναδική και ανταγωνιστική ονομασία είναι πολύ καλή ιδέα να την προστατέψεις, κατοχυρώνοντάς την στον Οργανισμό Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (ΟΒΙ), είτε online, είτε με τη βοήθεια ενός ειδικευμένου δικηγόρου.
Η εμπορική ονομασία του προϊόντος
Όπως π.χ. «Μέλι ανθέων», «Οίνος λευκός ξηρός». Υπάρχει σχετική νομοθεσία για τα περισσότερα είδη την οποία θα χρειαστεί να αναζητήσεις και δεν επιτρέπεται ο αυτοσχεδιασμός. Για παράδειγμα, οι ονομασίες «έξτρα παρθένο ελαιόλαδο» ή «αγνό παρθένο ελαιόλαδο» δεν είναι ορθές. Το σωστό είναι «εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο».
Πρόσθετα συστατικά ταυτότητας
Αν το προϊόν σου περιέχει επιπλέον συστατικά που καθορίζουν την ταυτότητά του, π.χ. «μέλι με καρύδια», «λουκούμια με αμύγδαλο», θα χρειαστεί να αναφέρεις στον κατάλογο των συστατικών το ποσοστό, το βάρος ή τον όγκο αυτών των συστατικών που δικαιολογεί αυτή την αναφορά.
Η προέλευση
Όπως «Ελληνικό Προϊόν» ή “Product of Greece”, «Παράγεται στην Ελλάδα» ή “Produced in Greece”. Σε ορισμένα προϊόντα, όπως π.χ. οι οίνοι ή το ελαιόλαδο υπάρχουν σαφείς κανόνες για την αναγραφή του τόπου προέλευσης.
Η ποσότητα
Δηλαδή το βάρος, ο όγκος, τα τεμάχια, οι διαστάσεις. Π.χ. 1 κιλό, 500g, 1 λίτρο, 500ml, 10 τεμάχια, 3 μέτρα, 1 τετραγωνικό μέτρο κ.λπ. Όταν το προϊόν είναι σε υγρή μορφή αναγράφεται το περιεχόμενο σε όγκο με κυβικά εκατοστά (ml) ή λίτρα. Όταν είναι σε στερεή μορφή αναγράφεται το βάρος σε γραμμάρια ή κιλά.
Μπορεί να χρειαστεί να χρησιμοποιηθεί η έκφραση «καθαρό βάρος» για να δηλωθεί το βάρος του προϊόντος χωρίς την συσκευασία. Για προϊόντα όπως π.χ. ελιές σε άλμη μπορεί να χρειαστεί μια ανάλυση όπως «Βάρος καθαρό» και «Βάρος στραγγισμένο» κ.λπ. Για άλλα πιο σύνθετα προϊόντα, π.χ. σετ από διαφορετικά είδη, μπορεί να χρειάζεται ένας αναλυτικός πίνακας με το περιεχόμενο της συσκευασίας. Για είδη που πωλούνται σε συγκεκριμένες διαστάσεις, με το μήκος ή την επιφάνεια χρειάζεται αναφορά στις διαστάσεις αυτές, ακόμα και με σχέδια.
Για τη χρήση ή όχι του «κατ’ εκτίμηση» σύμβολου (estimated sign) «e» που συνοδευει την ποσότητα θα βρείς πληροφορίες στο άρθρο Το «κατ’ εκτίμηση» σύμβολο (estimated sign) «e».
Πιστοποιήσεις ποιότητας
Ορισμένα προϊόντα έχουν ποιοτικά χαρακτηριστικά για τα οποία η αναφορά τους στη συσκευασία χρειάζεται πρώτα πιστοποίηση από τους ανάλογους οργανισμούς. Τέτοια είναι π.χ. το «Βιολογικό» και η «Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης» ή η «Προστατευόμενη Γεωγραφική Ένδειξη».
Άλλες πιστοποιήσεις που είναι ζητούμενες από ορισμένα σημεία πώλησης αλλά δεν απαιτείται να αναφέρονται επί της συσκευασίας, είναι το σύστημα προληπτικής διαχείρισης των κινδύνων για την ασφάλεια των τροφίμων HACCP (Hazard Analysis and Critical Control Points), το σύστημα διαχείρισης της ασφάλειας των τροφίμων ISO 22000, κ.ά.
Οδηγίες διατήρησης ή διαχείρισης του προϊόντος
Είναι υποχρεωτικό στις ετικέτες να αναγράφονται οι κατάλληλες οδηγίες για τη διατήρηση του προϊόντος σε καλή κατάσταση μέχρι την κατανάλωση, όπως «Διατηρείται σε μέρος σκιερό και δροσερό», «Διατηρείται σε μέρος ξηρό και δροσερό», «Διατηρείται στη συσκευασία μέχρι την ημερομηνία λήξης. Μετά το άνοιγμα, διατηρείται στο ψυγείο για 3 ημέρες». Στα κατεψυγμένα προϊόντα θα πρέπει να υπάρχει πίνακας διαχείρισης της αποθήκευσης ανάλογα με την θερμοκρασία ψύξης.
Ημερομηνία λήξης ή ημερομηνία ελάχιστης διατηρησιμότητας;
– Για τα ευπαθή προϊόντα, όπως π.χ. γλυκά, ορισμένα γαλακτοκομικά κ.ά. πρέπει να αναγράφεται η τελική ημερομηνία μετά από την οποία η κατανάλωσή τους δεν είναι ασφαλής καθώς ενδέχεται να έχουν αναπτυχθεί επικίνδυνα για την υγεία βακτήρια. Στις συσκευασίες η ημερομηνία λήξης αναγράφεται ως «Ανάλωση έως».
– Για προϊόντα που έχουν μεγάλη διάρκεια ζωής, όπως π.χ. το λάδι ή το μέλι, θα πρέπει να αναγράφεται η ημερομηνία ελάχιστης διατηρησιμότητας, δηλαδή το χρονικό διάστημα μέσα στο οποίο τα τρόφιμα διατηρούν ακέραια τα ποιοτικά χαρακτηριστικά τους, καθώς και την εμφάνιση, υφή, οσμή και γεύση. Η κατανάλωση μετά από αυτή την ημερομηνία δεν είναι επικίνδυνη αλλά ενδέχεται να μη είναι ικανοποιητική. Στις συσκευασίες η ημερομηνία αυτή αναγράφεται ως «Ανάλωση κατά προτίμηση πριν από».
Κατάλογος συστατικών
Μετά την λέξη «Συστατικά», ακολουθεί ο κατάλογος των συστατικών του τρόφιμου, κατά σειρά φθίνουσα ως προς την ποσότητα, όπως καταγράφηκαν κατά τη στιγμή της χρήσης τους στην παρασκευή του τρόφιμου. Για πολλά είδη συστατικών όπως τα έλαια, τα λίπη, τα άλευρα κ.ά. καθώς και για τα βελτιωτικά ή συντηρητικά των τροφίμων, υπάρχουν συγκεκριμένες οδηγίες για την διατύπωση της αναγραφής τους.
Η αναγραφή των συστατικών με κωδικούς «E» γίνεται είτε με το χημικό όνομα του πρόσθετου είτε τον κωδικό «Ε» ακολουθούμενο από έναν αριθμό. Ο κωδικός «Ε» δηλώνει ότι το πρόσθετο έχει εγκριθεί και ο αριθμός προσδιορίζει το είδος του πρόσθετου.
Αν ένα τρόφιμο αποτελείται από χωριστά τμήματα, π.χ. βάφλα, γέμιση και επικάλυψη, κάθε τμήμα αναλύεται ξεχωριστά.
Από την αναγραφή των συστατικών εξαιρούνται αρκετά προϊόντα τα οποία είτε αποτελούνται από ένα συστατικό, είτε δεν είναι μεταποιημένα, είτε έχουν υποστεί μόνο διαδικασία ωρίμανσης. Τέτοια είναι το ελαιόλαδο, το μέλι, το κρασί, το ξίδι, το νερό, τα βότανα, τα μπαχαρικά, το αλάτι, ο καφές κ.ά.
Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στην αναγραφή συστατικών που μπορεί να προκαλέσουν αλλεργίες ή δυσανεξίες, τα οποία πρέπει να αναφέρονται με πιο παχιά γράμματα από τα άλλα. Αυτά είναι τα δημητριακά που περιέχουν γλουτένη, δηλαδή σιτάρι, σίκαλη, κριθάρι, βρώμη κ.ά., τα καρκινοειδή (καβούρια, γαρίδες κ.λπ.), τα αυγά, τα ψάρια, οι αραχίδες (αράπικα φιστίκια), η σόγια, το γάλα, οι καρποί με κέλυφος, δηλαδή αμύγδαλα, φουντούκια, καρύδια, κάσιους, πεκάν, φιστίκια, μακαντάμια κ.ά., το σέλινο, το σινάπι, το σησάμι, το διοξείδιο του θείου και οι θειώδεις ενώσεις, το λούπινο και τα μαλάκια. Σε όλα τα παραπάνω περιλαμβάνονται και τα προϊόντα που παρασκευάζονται με βάση αυτά τα συστατικά. Αν το προϊόν περιέχει γλουτένη ή θειώδη, αυτό θα πρέπει να αναφερθεί χωριστά.
Όταν το προϊόν δεν περιέχει κάποια από τα παραπάνω συστατικά αλλά παρασκευάζεται στον ίδιο χώρο με άλλα προϊόντα για τα οποία χρησιμοποιούνται κάποια από τα παραπάνω συστατικά, τότε πρέπει να αναγραφεί σαφώς ότι «Μπορεί να περιέχει ίχνη από (π.χ.) σησάμι, αυγά κ.λπ.».
Ορισμένα συστατικά ενδέχεται να είναι επικίνδυνα σε ορισμένες περιπτώσεις και θα πρέπει να αναφέρεται με σαφήνεια. Π.χ. αν ένα προϊόν περιέχει καφεΐνη σε αναλογία άνω των 150mg/l θα πρέπει να αναφέρει «Υψηλή περιεκτικότητα σε καφεΐνη. Δεν συνιστάται για παιδιά ή εγκύους ή θηλάζουσες», αν περιέχει ασπαρτάμη, θα πρέπει να αναφερθεί ότι το προϊόν «περιέχει ασπαρτάμη (πηγή φαινυλαλανίνης)», στο μέλι πρέπει να προστίθεται «Σημείωση: Το μέλι δεν συνιστάται για βρέφη κάτω των 12 μηνών» κ.λπ.
Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να συμβουλευτείς τη σχετική νομοθεσία και να ρωτήσεις ένα εργαστήριο ανάλυσης τροφίμων και τον προμηθευτή των πρώτων υλών για συστατικά για τα οποία έχεις αμφιβολία.
Διατροφική δήλωση
Σύμφωνα με τη νομοθεσία της ΕΕ, τα προσυσκευασμένα τρόφιμα πρέπει να φέρουν ετικέτα που να ενημερώνει τους καταναλωτές σχετικά με το ενεργειακό και διατροφικό περιεχόμενό τους. Πρόκειται για τη λεγόμενη «διατροφική δήλωση» η οποία πρέπει να περιλαμβάνει τις εξής πληροφορίες:
- ενεργειακή αξία
- ποσότητες λιπαρών, κορεσμένων λιπαρών οξέων, υδατανθράκων, σακχάρων, πρωτεϊνών και αλατιού.
Οι ακόλουθες θρεπτικές ουσίες μπορούν να αναγράφονται προαιρετικά στη διατροφική δήλωση:
- μονοακόρεστα
- πολυακόρεστα
- πολυόλες
- άμυλο
- εδώδιμες ίνες
- βιταμίνες ή ανόργανα συστατικά που επιτρέπονται από τη νομοθεσία.
Η ενεργειακή αξία και οι ποσότητες θρεπτικών ουσιών που αναγράφονται στη συσκευασία πρέπει να αντικατοπτρίζουν την αξία και τις ποσότητες του τροφίμου όπως πωλείται. Εάν το προϊόν χρειάζεται προετοιμασία πριν από την κατανάλωσή του, μπορείτε να δώσετε τις πληροφορίες που αντικατοπτρίζουν τις διατροφικές αξίες του τροφίμου όταν θα είναι έτοιμο για κατανάλωση. Οι ποσότητες θρεπτικών ουσιών πρέπει να αναγράφονται ανά 100 g ή ανά 100 ml.
Υπάρχουν συγκεκριμένοι κανόνες που ορίζει η νομοθεσία για την παρουσίαση της διατροφικής δήλωσης στην συσκευασία.
Για ορισμένα προϊόντα η διατροφική δήλωση είναι προαιρετική όπως βότανα, μπαχαρικά, αλάτι, καφές, ξύδι, τσίχλες, γλυκαντικές και αρωματικές ύλες, πρόσθετα τροφίμων κ.ά. ή μπορεί να περιορίζεται στην αναγραφή μόνο της ενεργειακής αξίας, όπως τα αλκοολούχα ποτά.
Στοιχεία υπεύθυνου για το προϊόν
Δηλαδή όνομα, διεύθυνση και στοιχεία επικοινωνίας. Συνήθως πρόκειται για τα στοιχεία του ιδιοκτήτη του brand name.
Κωδικοί.
Όπως κωδικός τυποποιητήριου, κωδικός παρασκευαστήριου, αριθμός άδειας κ.ά.. Ορισμένοι κωδικοί τοποθετούνται με συγκεκριμένο σχέδιο και μέγεθος.
Σήμανση διάθεσης της συσκευασίας
Η σήμανση διάθεσης της συσκευασίας με τά τη χρήση παρέχει χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με την ασφαλή περιβαλλοντική διαχείριση του περιέκτη ή του προϊόντος. Για παράδειγμα, αν η συσκευασία είναι ανακυκλώσιμη ή όχι, τα είδη των υλικών της συσκευασίας, αν το περιεχόμενο είναι επιβλαβές κ.ά.
Β. Μη υποχρεωτικές πληροφορίες
Ισχυρισμοί διατροφής
Όπως «ελαφρύ», «χωρίς γλουτένη» κ.ά. Υπάρχει σχετική νομοθεσία που επιβάλει περιορισμούς σε μερικούς χαρακτηρισμούς. Π.χ. για να είναι «ελαφρύ» θα πρέπει να έχει 30% λιγότερες θερμίδες ή 50% λιγότερο λίπος ή 50% λιγότερο νάτριο (αλάτι) απ’ ότι το αντίστοιχο τρόφιμο.
Ισχυρισμοί ποιότητας
Π.χ. Αυθεντικό, παραδοσιακό, νέο, διαλεχτό, χαμηλής οξύτητας κ.λπ.. Χρειάζονται προσεκτικό χειρισμό διότι υπάρχουν κανόνες και περιορισμοί που θέτει η νομοθεσία. Για παράδειγμα, η αναφορά «πρώτη πίεση εν ψυχρώ» που εμφανίζεται σε μερικές συσκευασίες ελαιόλαδου μπορεί να αναγράφεται μόνο για τα παρθένα ή τα εξαιρετικά παρθένα ελαιόλαδα που λαμβάνονται σε λιγότερο από 27°C κατά την πρώτη μηχανική πίεση του ελαιοπολτού, σε παραδοσιακό σύστημα με υδραυλικά πιεστήρια, πράγμα πολύ σπάνιο!
Ισχυρισμοί υγείας
Λάβε υπόψη σοβαρά ότι οι ισχυρισμοί υγείας, μπορεί να μην απαγορεύονται αλλά υπόκεινται σε αυστηρούς κανονισμούς και περιορισμούς. Ισχυρισμός υγείας μπορεί να είναι κάθε πληροφορία που δηλώνει ή υπονοεί ή οδηγεί στο συμπέρασμα ότι υπάρχει σχέση μεταξύ μιας κατηγορίας τροφίμων ή ενός τρόφιμου ή συστατικού του τρόφιμου και της υγείας. Π.χ. «το προϊόν είναι κατάλληλο για διαβητικούς» ή ότι «προστατεύει από τις καρδιοπάθειες» κ.ά.. Υπάρχουν ελάχιστες εξαιρέσεις, όπως το «ελαιόλαδο πλούσιο σε πολυφαινόλες»και μόνο υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις που πρέπει να αποδεικνύονται με μετρήσεις εργαστηρίων που διαθέτουν τη σχετική πιστοποίηση. Αν θεωρείς ότι το προϊόν σου έχει θεραπευτικές ιδιότητες αυτό μπορεί να το βεβαιώσει μόνο ο Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων (ΕΟΦ).
Γραμμωτός κώδικας, δηλαδή barcode
Ο γραμμωτός κώδικας, που διεθνώς ονομάζεται barcode, είναι ένα σύστημα αυτόματης οπτικής αναγνώρισης κωδικών αριθμών που αντιστοιχούν σε περιγραφή των χαρακτηριστικών των προϊόντων (Μονάδες Εμπορίας). Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το barcode μπορείς να ανατρέξεις στα προηγούμενα άρθρα «Παραγωγή ετικετών με barcodes και QR Codes» και «Τί είναι ο barcode».
Παραπομπές
